Το χρονικό της επετειακής έκθεσης “Πορτραίτα της Ελληνικής Επανάστασης” από την Δήμητρα Κατσαούνη

Εισαγωγικό σημείωμα του Νίκου Ζάππα

Με αφετηρία την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και την επιβολή της Οθωμανικής κυριαρχίας στον κατακτημένο βυζαντινό χώρο, η αλυτρωτική – επαναστατική ιδέα των Ελλήνων αποτέλεσε τον μέγιστης σημασίας εθνικό στόχο, τόσο για τους υπόδουλους Έλληνες, όσο και για τους Έλληνες της διασποράς.

Η Επανάσταση των Ελλήνων θα ωριμάσει σταδιακά αναβαθμιζόμενη έως τα τέλη του 18ου αιώνα, και θα ξεσπάσει την άνοιξη του 1821.

Η είδηση της επανάστασης και οι αλλεπάλληλες νίκες στο πεδίο των μαχών σε συνδυασμό με τα χαρμόσυνα νέα των Εθνοσυνελεύσεων, των θεσμικών αποφάσεων και των διπλωματικών ενεργειών υπέρ αναγνωρίσεως του μαχόμενου Έθνους, ύψωσε το ηθικό όχι μόνο στον ανά τον κόσμο Ελληνισμό, αλλά και στον πολιτισμένο κόσμο της εποχής, ο οποίος με αμείωτο ενδιαφέρον παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην μικρή θαρραλέα Ελλάδα. Η Ελλάδα, μετά την Αμερική και την Γαλλία, αναμετράται με τις προκλήσεις της εποχής, διεκδικώντας την θέση της στον παγκόσμιο χάρτη ως ανεξάρτητο Ευρωπαϊκό κράτος με σύγχρονη αντίληψη των θεσμών και των δημοκρατικών αξιών.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ολοκληρώνεται τυπικά 9 χρόνια αργότερα με την υπογραφή του πρωτοκόλλου του Λονδίνου το 1830, το οποίο σφραγίζει και επίσημα πλέον την δημιουργία και αναγνώριση του Ελληνικού κράτους, σαφώς όμως κατωτέρου των προσδοκιών των επαναστατησάντων Ελλήνων.

Το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, με το βλέμμα στραμμένο στην διαχρονική διεκδίκηση των εθνικών στόχων της επανάστασης, θα καταφέρει στις αρχές του 20ου αιώνα να απελευθερώσει και τις περισσότερες, άλλες υπό τουρκική κατοχή Ελληνικές περιοχές, στην περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ παράλληλα θα διαμορφώσει ένα προοδευτικό και σύγχρονο για την εποχή του, αστικό δημοκρατικό κράτος.

Το διάστημα των δύο αυτών αιώνων που συνδέουν την προεπαναστατική περίοδο του 18ου με το κατώφλι του 20ου αιώνα, αποτελεί κατά τους ιστορικούς, ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του Νεότερου Ελληνισμού.

Με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την επανάσταση των Ελλήνων για ανεξαρτησία, η έκθεση αυτή της Δήμητρας Κατσαούνη παρουσιάζει 23 προσωπικότητες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των εξελίξεων αυτής της σημαίνουσας περιόδου.

Αφορμή της σειράς αυτών των πορτραίτων στάθηκε η σειρά ντοκιμαντέρ “Η Επανάσταση 1821 – 1831” την οποία ξεκινήσαμε παράλληλα με την ζωγράφο το 2015.

Ο κατάλογος των σημαντικών προσωπικοτήτων της περιόδου αυτής είναι μακροσκελής και περιλαμβάνει αγωνιστές, πλοιοκτήτες, λογίους, και διαφωτιστές με αξιόλογη δράση και συνεισφορά σε έναν διαρκή, εθνικό αγώνα με σπουδαία κατορθώματα.

Η επιλογή, δεν θέλησε να σταθεί μόνο σε πρόσωπα που κατα κοινή παραδοχή, παίξανε θετικό ρόλο στα τότε διαδραματισθέντα, αφήνοντας ενεργητικό πρόσιμο συμμετοχής στην ιστορία του τόπου, αλλά και προσωπικότητες με αμφιλεγόμενη ή αρνητική συμμετοχή. Και αυτό, διότι η αφήγηση της ιστορίας απαιτεί να αποδωθεί η κάθε περίοδος με μιαν οπτική σύνολης (και όχι μόνο καλής) εικόνας.

Φυσικά, στο ρεαλιστικό πλαίσιο μιας έκδοσης σαν αυτή, δεν θα ήταν δυνατόν να συμπεριληφθούν όλοι όσοι ενδεχομένως αυτονόητα, δικαιούνται την εξέχουσα θέση μεταξύ των πρωταγωνιστών της περιόδου αυτής. Κατά συνέπεια, η επιλογή των προσώπων αυτών καθίσταται ένα δύσκολο εγχείρημα οδηγώντας μας αναγκαστικά στην αξιολόγηση της συμβολής του επιλεχθέντος προσώπου σε συνδυασμό με το εύρος, το υψηλό του κύρος και την διάμετρο της επιρροής του στον κόσμο της εποχής.

Ειδικές Ευχαριστίες στην Μαίρη Χατζάκη για την φιλοξενία της έκδοσης στην Αίθουσα Τέχνης “Αντί”, στην Ιστορικό τέχνης Ντόρα Ηλιοπούλου Ρογκάν για τον πρόλογο της έκδοσης, και στον επιστημονικό σύμβουλο της παραγωγής αυτής, τον διδάκτορα Ιστορίας του Ε.Κ.Π.Α., συγγραφέα και εκδότη Λουκά Αξελό.

Νίκος Ζάππας
Σκηνοθέτης, Εικαστικός
Αθήνα, Μάΐος 2021